Samotne pszczoły – unikatowe gatunki Lubelszczyzny

Pszczoły samotnice to niezwykłe owady, u których tylko samice budują gniazda, a następnie samotnie wychowują potomstwo. A z drugiej strony są bardziej łagodne od pszczoły miodnej, ponieważ nie żądlą w obronie gniazd. Jednym z wyjątkowych i niedawno odkrytych na Lubelszczyźnie przedstawicieli pszczół samotnych jest zadrzechnia czarnoroga Xylocopa valga. Pszczoła ta występuje w ciepłym klimacie, zachodniej, środkowej i południowej Europy. Ma nietypowe ubarwienie - jak dla owadów naszej części świata - ciało jest czarnoniebieskie, pokryte purpurowymi włoskami i skrzydłami w purpurowym odcieniu. Jest stosunkowo duża jak na pszczoły, a jej wielkość to około 3 cm. Gniazda zakłada w pniach martwych drzew, ale otwór wejściowy i miejsce na gniazdo samodzielnie wygryza. W Polsce jest gatunkiem krytycznie zagrożonym i objęta ścisłą ochroną gatunkową. Dlatego też naukowcy i praktycy czynnej ochrony przyrody, podejmują działania, których celem jest odbudowa i wzmocnienie populacji zadrzechni czarnorogiej i zadrzechni fioletowej na Lubelszczyźnie.

Wytyczne dotyczące reintrodukcji zadrzechni czarnorogiej Xylocopa valga i zadrzechni fioletowej Xylocopa violacea

Badania prowadzone przez zespół naukowców Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie przyczyniły się do opracowania zaleceń dotyczących działań, jakie należy podejmować w celu reintrodukcji zadrzechni czarnorogiej i zadrzechni fioletowej Xylocopa violacea, dwóch gatunków błonkówek z rodziny pszczołowatych. Gatunki te znalazły się w rejestrze gatunków zagrożonych (Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce. 2004), w kategorii CR - krytycznie zagrożony (zadrzechnia czarnorogą) i EX - wymarły (zadrzechnia fioletowa). Od 2016 roku zadrzechnię fioletową objęto częściową ochroną, podczas gdy zadrzechnia czarnoroga podlega ochronie ścisłej. Wytyczne te rekomendowane są nie tylko przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie, ale przekazano je także do Ministerstwa Klimatu i Środowiska, a także do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w celu podejmowania dalszych działań mających na celu wzmocnienie populacji zadrzechni poprzez stwarzanie odpowiednich warunków do gniazdowania i rozrodu oraz zabezpieczenie bazy pokarmowej. 

Wytyczne szczegółowe na podstawie badań zespołu prof. Aanety Stracheckiej z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Zadrzechnie (Xylocopa spp.) są gatunkami błonkówek z rodziny pszczołowatych i podrodziny zadrzechniowatych.Pszczoły osiągają długość około 3-3,5 cm; ich ciała są skąpo owłosione i ciemnofioletowe; posiadają brunatnofioletowe, mieniące się w świetle w odcieniach fioletu i granatu skrzydła. Samice, po odbyciu w sierpniu lotu godowego, zimują w gniazdach, aby na wiosnę, złożyć jaja w świeżo założonych komorach lęgowych.

W zredagowanym przez Zbigniewa Głowacińskiego i Janusza Nowackiego drugim tomie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Bezkręgowce (wydanej w 2004 roku) zadrzechnię czarnorogą zaklasyfikowano jako krytycznie zagrożoną, natomiast zadrzechnię fioletową jako prawdopodobnie wymarłą. W ostatnim 10-leciu, ponownie zaczęto odnotowywać obecność obu wyżej wspomnianych gatunków pszczół w Polsce. Od 2016 roku zadrzechnię fioletową objęto częściową ochroną, podczas gdy zadrzechnia czarnoroga podlega ochronie ścisłej.

Aby wzmocnić populację zadrzechni w Polsce należy:

1. w ciepłych i nasłonecznionych skrajach lasów, w wąwozach, lasostepach, w dolinach rzecznych, w zaniedbanych sadach i ogrodach, winnicach, na obrzeżach osiedli, na terenach zielonych miast oraz w wiejskich przestrzeniach, pozostawiać spróchniałe lub suche drewno (np. ściany drewnianych budynków, płoty, ambony itp.), usychające pnie drzew, w których swoimi potężnymi żuwaczkami zadrzechnie wygryzą korytarze o średnicy około 1,2 cm służące im jako bezpieczne miejsce do składania jaj;
2. w przypadku hodowli pół-naturalnych, przygotować drewniane klocki, najlepiej z drewna wierzbowego (Salix caprea), w których będą nawiercone otwory o średnicy 10, 15, 20 mm i długości 10, 15 i 20 cm. Nie stosować żadnych substancji konserwujących do powlekania drewna. Klocki powiesić na wysokości 3 metrów, w miejscach osłoniętych od wiatru i deszczu, np. przy stodołach, altanach;
3. zapewnić bazę pokarmową w bliskim sąsiedztwie gniazda. Roślinami preferowanymi przez zadrzechnie są gatunki zielne: Lotus corniculatus, Tragopogon pratensis, Knautia arvensis, Aquilegia vulgaris, Coronilla varia, Echium vulgare, Centaurea sp., Origanum vulgare, Ballota nigra, Stachys sp., Trifolium sp. oraz krzewy i drzewa, np. Chamaecytisus, Prunus sp., Crataegus sp., Frangula alnus, Robinia pseudoacacia;
4. nie zbliżać się do gniazda, ponieważ w przeciwieństwie do innych pszczół samotnic, zadrzechnie bronią miejsca gniazdowania, niepokojone zachowują się w sposób agresywny, a sprowokowane mogą użądlić. Zbyt często niepokojone, zmieniają miejsce gniazdowania.